W Zamku ¯upnym w Wieliczce tylko do 2 grudnia 2018 roku mo¿na zobaczyæ zaliczane do najcenniejszych dla narodowego dziedzictwa dokumenty: "Statut ¯up Krakowskich" wydany przez Kazimierza Wielkiego w 1368 roku - jubileusz 650-lecia powstania - oraz "Krótki a dok³adny opis zarz¹dzania i stosunków w ¿upach wielicko-bocheñskich w 1518 roku" - jubileusz 500-lecia powstania.
Dba³oœæ polskich w³adców o najwa¿niejszy skarb dawnej Polski znalaz³o wyraz w królewskim prawodawstwie oraz wielicko-bocheñskich aktach. Szczególne znaczenie dla historii Polski maj¹ dwa niepowtarzalne dokumenty Statut ¯up Krakowskich wydany przez Kazimierza Wielkiego w 1368 r. oraz Krótki a dok³adny opis zarz¹dzania i stosunków w ¿upach wielicko-bocheñskich w 1518 roku sporz¹dzony z inicjatywy Jana Bonera, ówczesnego ¿upnika.
G³ównym celem polityki wewnêtrznej Kazimierza Wielkiego by³o umocnienie i konsolidacja zjednoczonego pañstwa, czemu s³u¿yæ mia³o umocnienie w³adzy królewskiej oraz rozwój gospodarczy kraju. Dzia³ania prowadz¹ce do wzmocnienia politycznego i gospodarczego znalaz³y wyraz m.in. w dba³oœci o rozwój polskiego górnictwa. Nie zaskakuje fakt, ¿e król wszelkimi œrodkami wspiera³ najwa¿niejsze Ÿród³o dochodów monarszych - ¯upy Krakowskie. Na jego polecenie uporz¹dkowane i spisane zosta³o, przez Dimitra z Klecia - ówczesnego podskarbiego krakowskiego, prawo normuj¹ce zasady wydobycia i sprzeda¿y soli oraz zarz¹dzania kopalniami i warzelniami w Wieliczce i Bochni. Statut z 1368 r. stanowi najstarszy uporz¹dkowany zbiór podstawowych norm prawnych reguluj¹cych wielicko-bocheñsk¹ gospodarkê soln¹, w tym stosunki w³asnoœciowe, warunki pracy, rodzaje, wielkoœæ i cenê produktów solnych oraz informuje o strukturze organizacyjnej przedsiêbiorstwa, wyró¿niaj¹c wszystkie kategorie pracowników obu kopalñ i warzelni soli. Wprowadzona w 1368 r. kodyfikacja zaktualizowana zosta³ jeszcze dwukrotnie w 1649 r.i 1743 r.
Podobny charakter, z t¹ ró¿nic¹, ¿e nigdy nie zosta³ og³oszony oficjalnym aktem prawnym, posiada obraz ¿upy wielickiej sporz¹dzony przez tamtejszego pisarza ¿upnego Stanis³awa Tarnowskiego z Nieszawy. Stanowi on czêœæ wspomnianego Krótkiego a dok³adnego opisu zarz¹dzania i stosunków w ¿upach wielicko-bocheñskich w 1518 roku. Unikatowy na skalê europejsk¹ rêkopis przybli¿a strukturê wewnêtrzn¹ i funkcjonowanie scentralizowanego przedsiêbiorstwa królewskiego, wyliczaj¹c oraz charakteryzuj¹c poszczególne kategorie urzêdów i zatrudnionych w ¿upach pracowników. Ponadto opisuje i wylicza sposoby zaopatrywania ¿up w niezbêdne artyku³y, a tak¿e rodzaje produktów solnych, ich ceny i metody zbytu. Dziêki precyzji i rzetelnoœæ autora opisu zachowa³ siê skomplikowany ale jednoczeœnie oryginalny schemat organizacyjny ¿upy wielickiej z 1518 r., z wyraŸnym podzia³em na kopalnie, warzelnie i gospodarstwo ¿upne z siedzib¹ na Zamku ¯upnym. Opis z 1518 r. wpisany zosta³ w 2014 r. na Pierwsz¹ Listê Krajow¹ Programu UNESCO Pamiêæ œwiata.
Akty z XIV i XVI w., uzupe³nione pozosta³ymi przekazami œredniowiecznymi, stanowi¹ wa¿ne Ÿród³o poznania nie tylko dziejów salin krakowskich, ale historii gospodarczej Polski. Muzeum ¯up Krakowskich Wieliczka zaprezentowa³o je uczestnikom Miêdzynarodowej Konferencji Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych Wieliczka-Bochnia 2018 dziêki uprzejmoœci Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie oraz Zak³adowi Narodowemu im. Ossoliñskich we Wroc³awiu. Tylko do 2 grudnia 2018 r. mo¿na je ogl¹daæ w Zamku ¯upnym w Wieliczce.
dr Barbara Konwerska
Dokumenty:
Statut Kazimierza Wielkiego dla Krakowskich ¯up Solnych z 1368 roku
kodeks pergaminowy, odpis z XV w., Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich we Wroc³awiu, Dzia³ Rêkopisów
Brevis et accurata regiminis ac status zupparum Vieliciensium et Bochnensium sub annum Christi 1518 descriptio (Krótki a dok³adny opis zarz¹dzania i stosunków w ¿upach wielicko-bocheñskich w 1518 roku)
rêkopis, najstarsza zachowana kopia - z 2. po³. XVI w. (orygina³ nie zachowa³ siê, Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie
|